ในช่วงฤดูเก็บเกี่ยวข้าว ภาพของการเผาตอซังฟางข้าวในท้องนาเป็นภาพที่พบเห็นได้ทั่วไปในพื้นที่เกษตรกรรมหลายแห่งของประเทศไทย การเผาตอซังเป็นวิธีที่ชาวนาใช้กำจัดเศษวัสดุทางการเกษตรอย่างรวดเร็วและลดต้นทุนการจัดการ แต่ในความรวดเร็วนี้แฝงไปด้วยผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม สุขภาพ และความยั่งยืนทางการเกษตรในระยะยาว
ผลกระทบจากการเผาตอซังฟางข้าว
1. มลพิษทางอากาศ ควันจากการเผาเป็นแหล่งสำคัญของฝุ่นละออง PM2.5 ซึ่งก่อให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศ ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคทางเดินหายใจและโรคหัวใจ
2. การสูญเสียสารอาหารในดิน การเผาตอซังทำให้ดินสูญเสียอินทรียวัตถุที่มีคุณค่า เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม ส่งผลให้ดินเสื่อมโทรมและต้องใช้ปุ๋ยเคมีมากขึ้น
3. การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การเผาตอซังปล่อยก๊าซเรือนกระจก เช่น คาร์บอนไดออกไซด์และมีเทน ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญของภาวะโลกร้อน
แนวทางการลดการเผาตอซังฟางข้าว
1. การนำตอซังฟางข้าวมาใช้ประโยชน์ ทำปุ๋ยหมักโดยเปลี่ยนเศษฟางเป็นปุ๋ยอินทรีย์ ช่วยเพิ่มสารอาหารในดินและลดต้นทุนการใช้ปุ๋ยเคมี นำมาเป็นวัสดุในการเพาะเห็ด ใช้ฟางเป็นวัตถุดิบในการเพาะเห็ด เช่น เห็ดฟางหรือเห็ดนางฟ้า ซึ่งเป็นรายได้เสริมให้กับเกษตรกร ใช้ทำอาหารสัตว ตอซังสามารถนำมาหมักเป็นอาหารสัตว์ เช่น โค กระบือ
2. การใช้เครื่องจักรช่วยจัดการตอซัง เครื่องจักรกลการเกษตร เช่น เครื่องไถกลบตอซัง หรือเครื่องตัดย่อยเศษฟาง สามารถช่วยลดการเผาและเพิ่มประสิทธิภาพในการเตรียมดินสำหรับการปลูกพืชในฤดูกาลถัดไป ในฟางข้าวมีปุ๋ยไนโตรเจน 7.6 กิโลกรัม ฟอสฟอรัส 1.1 โพแทสเซียม 28.4 กิโลกรัม อีกทั้งยังมีธาตุรองธาตุเสริมอีกมากมาย (อ้างอิงจาก สถาบันข้าวนานาชาติ IRRI, Manila, Philippines (1987)
3. การส่งเสริมความรู้และสร้างจิตสำนึก หน่วยงานภาครัฐและเอกชนควรจัดอบรมและรณรงค์ให้ความรู้แก่เกษตรกรเกี่ยวกับผลกระทบของการเผาตอซัง และวิธีการจัดการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
4. นโยบายสนับสนุนจากภาครัฐ การออกมาตรการจูงใจ เช่น การให้เงินอุดหนุนเกษตรกรที่ใช้วิธีจัดการตอซังโดยไม่เผา หรือการสนับสนุนการเข้าถึงเครื่องจักรและเทคโนโลยีทางการเกษตร
นอกจากแนวทางการลดการเผาตอซังฟางข้าวหลักๆที่แจ้งไปแล้วนั้น เรายังนำฟางข้าวมาเป็นวัสดุคลุมดินเพื่อช่วยรักษาความชื้นในดิน ลดการระเหยของน้ำ ป้องกันวัชพืช และช่วยรักษาอุณหภูมิของดิน และนำไปใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรม เช่น การผลิตกระดาษ เยื่อกระดาษ วัสดุก่อสร้าง เชื้อเพลิงชีวมวล ฯลฯ
โดยส่วนตัวคิดว่าเรามาร่วมสร้างการเกษตรที่ยั่งยืนเพื่ออนาคตที่ดีกว่า การลดการเผาตอซังฟางข้าวเป็นเรื่องที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งเกษตรกร หน่วยงานภาครัฐ และประชาชนทั่วไป ด้วยวิธีการจัดการที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและลดผลกระทบต่อสุขภาพ เราสามารถสร้างสังคมเกษตรกรรมที่ยั่งยืนพร้อมกับช่วยฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมให้ดียิ่งขึ้น
“ทุกคนสามารถมีส่วนร่วมในการเปลี่ยนแปลงนี้ได้ เริ่มต้นด้วยการสร้างความตระหนักและเลือกวิธีที่ดีกว่าเพื่ออนาคตของเราและลูกหลานของเรา”
ดร.มนตรี บุญจรัส
ประธานกรรมการ บริษัท ไทยกรีนอะโกร จำกัด
ประธานชมรมเกษตรปลอดสารพิษแห่งประเทศไทย
