ฤดูหนาวมาเยือนทีไร นอกจากอากาศที่เย็นสบายแล้ว ยังมีภัยเงียบที่มากับสายหมอกและน้ำค้าง นั่นคือ "สปอร์ของจุลินทรีย์เชื้อโรคพืช" ช่วงนี้อากาศเย็นชื้น หมอกลงจัด น้ำค้างเกาะพืชผักผลไม้หนาแน่น เป็นสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของเชื้อราและแบคทีเรีย สปอร์ของเชื้อโรคเหล่านี้จะปลิวไปตามลม หรือตกลงมากับละอองน้ำ เกาะติดอยู่บนใบพืช รอเวลาแพร่เชื้อ ก่อให้เกิดโรคต่างๆ เช่น โรคราแป้ง โรคราน้ำค้าง โรคใบจุด เป็นต้น ส่งผลต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตของพืช
มังคุด ราชินีแห่งผลไม้ นอกจากเนื้อจะอร่อยแล้ว เปลือกยังอุดมไปด้วยสารสำคัญที่มีประโยชน์มากมาย โดยเฉพาะสารกลุ่มแซนโทน (Xanthone) ซึ่งมีฤทธิ์ในการยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อราและแบคทีเรีย ป้องกันการเกิดโรคพืชได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาจจะเป็นอีกทางเลือกของเกษตรกรในการป้องกันโรคพืช
วิธีการผลิตสารสกัดจากเปลือกมังคุด เลือกเปลือกมังคุดที่สมบูรณ์ ควรเป็นเปลือกที่สดใหม่ ไม่มีรอยโรคหรือแมลงกัดแทะ ล้างเปลือกมังคุดให้สะอาด เพื่อกำจัดสิ่งสกปรก หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ เพื่อเพิ่มพื้นที่ผิวในการสกัด นำเปลือกมังคุดที่หั่นแล้วไปตากให้แห้งสนิท ในที่ร่ม มีอากาศถ่ายเทสะดวก สับ โขลก บด ตำ ทำให้ละเอียด
สกัดด้วยตัวทำละลาย เช่น น้ำ แอลกอฮอล์ หรือสารละลายอื่นๆ โดยแช่เปลือกมังคุดบดในตัวทำละลาย เป็นเวลา 1-2 สัปดาห์ กรองเอาสารละลายออกมา ถ้าต้องการคุณภาพแบบเข้มข้นก็ใช้วิธีการระเหยตัวทำละลายอีกครั้ง แต่เพียงแค่ขั้นตอนแรกก็สามารถใช้ได้แล้ว
วิธีการป้องกันเชื้อโรคพืชจากสารสกัดเปลือกมังคุดเพื่อเป็นการล้างใบทำลายสปอร์แก้ไขปัญหาเบื้องต้น โดยการผสมสารสกัดเปลือกมังคุดกับน้ำ ในอัตราส่วน 2-5 ซี.ซี ต่อน้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นให้ทั่วทั้งต้น ใบ และผล เป็นประจำทุก 7-14 วัน และอาจจะผสมสารสกัดเปลือกมังคุดกับน้ำ รดลงไปในดินรอบๆ โคนต้น เพื่อป้องกันเชื้อโรคในดิน
แนวทางหรือวิธีการป้องกันเชื้อโรคพืชแบบอื่นๆ นำมาร่วมด้วยช่วยกัน เช่น ล้างใบ โดยใช้สายยางฉีดน้ำล้างใบพืช เพื่อชะล้างสปอร์ของเชื้อโรค โดยเฉพาะในช่วงเช้าที่มีหมอกลงจัด หรือหลังฝนตก ทำการตัดแต่งกิ่งที่เป็นโรค หรือกิ่งที่หนาแน่นเกินไป เพื่อให้อากาศถ่ายเทสะดวก ลดความชื้น ใช้เชื้อราไตรโคเดอร์มา และ บาซิลลัส ซับธิบลิส สายพันธ์ุที่กำจัดเชื้อโรค เชื้อราและแบคทีเรีย ทั้งสองชนิดนี้เป็นปฏิปักษ์ต่อเชื้อราโรคพืช สามารถนำมาใช้ป้องกันและกำจัดโรคพืชได้
การใช้หินแร่ภูเขาไฟ ร่วมกับการดูแลบำรุงด้วยปู่ยอินทรย์ชีวภาพต่างๆ อย่างเหมาะสม ก็จะช่วยทำให้พืชสมบูรณ์และแข็งแรงแบบธรรมชาติร่วมกับเซลล์ที่แข็งแรงจากซิลิก้า เป็นการรักษาแบบเตรียมพร้อมภายในให้แข็งแรง การเกิดโรคในภายหลังก็ยากขึ้น หรือทำการรักษาง่ายและต้นทุนตำกว่าต้นไม้ที่ไม่สมบูรณ์มาตั้งแต่แรก
การดูแลพืชในช่วงฤดูหนาว จำเป็นต้องใส่ใจเป็นพิเศษ หมั่นสังเกตความผิดปกติ และป้องกันเชื้อโรคพืช เพื่อให้พืชแข็งแรง เจริญเติบโต และให้ผลผลิตที่ดี การใช้สารสกัดจากเปลือกมังคุดไม่เพียงช่วยลดการแพร่กระจายของสปอร์เชื้อโรคพืช แต่ยังเป็นทางเลือกที่ปลอดภัยและลดการพึ่งพาสารเคมี การนำของเหลือใช้ทางการเกษตรมาเพิ่มมูลค่าในรูปแบบนี้ยังส่งเสริมการทำเกษตรอย่างยั่งยืน ช่วยลดต้นทุน และส่งผลดีต่อสิ่งแวดล้อม
ฤดูหนาวที่หมอกหนาและน้ำค้างชุ่มชื้นเป็นช่วงเวลาที่เกษตรกรควรระมัดระวังเชื้อโรคพืชที่อาจส่งผลกระทบต่อผลผลิต การใช้สารสกัดจากเปลือกมังคุดร่วมกับการดูแลพืชที่เหมาะสม ถือเป็นวิธีการป้องกันเชื้อโรคพืชที่ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ ถึงเวลาที่เกษตรกรจะล้างใบเพื่อทำลายสปอร์ของจุลินทรีย์และปกป้องผลผลิตในระยะยาวอย่างยั่งยืน
ดร.มนตรี บุญจรัส
ประธานกรรมการ บริษัท ไทยกรีนอะโกร จำกัด
ประธานชมรมเกษตรปลอดสารพิษแห่งประเทศไทย
